นอกจากข้อห้ามในการนำไม้มาใช้ โดยยึดลักษณะการใช้ประโยชน์เป็นหลักที่เรียกกันว่าไม้คะลำแล้ว ไม้ที่ขึ้นอยู่ในภูมิประเทศพิเศษ บางแห่งคนโบราณกำหนดให้เป็นไม้คะลำ แม้ไม้ที่ขึ้นอยู่จะมีขนาด รูปร่าง เหมาะสม ที่จะนำมาใช้ประโยชน์ เพื่อการสร้างบ้านเรือนหรือการใช้สอยก็ตาม ไม้ที่ขึ้นอยู่ในพื้นที่พิเศษนี้ถูกกำหนดให้เป็นไม้คะลำ ไม่ตัดมาใช้ประโยชน์ ลักษณะพื้นที่พิเศษเหล่านี้เป็นแหล่งรวบรวมพรรณไม้ ที่เรียกตามสมัยนิยมว่าแหล่งอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ พื้นที่หรือที่ห้ามตัด ไม้มีหลายประเภท ได้แก่

ไม้ดอนปู่ตา ดร.ปรีชา �พิณทอง ได้ให้ความหมายของ ปู่ตา หมายถึง ปู่ย่าตายายที่ลูกหลานเคารพนับถือตายไปแล้วลูกหลานก็ยังเคารพนับถือเช่นเคย เมื่อสร้างบ้านสำเร็จแล้วการปกครองบ้านเป็นหน้าที่ของลูกหลาน การปกครองป่ามอบให้เป็นหน้าที่ของปู่ย่าตายาย ชาวอีสานจะไปสร้างหอให้ปู่ตาอยู่ พร้อมทั้งมอบหมายให้รักษาป่าดงพงไพร ผีปู่ตาจะทำลายคนที่เข้าไปลักตัดต้นไม้ทำลายป่า ไม้ในดอนปู่ตาทุกต้นเป็นไม้คะลำไม่อนุญาตให้ใครตัดไปใช้ประโยชน์ได้เลย ถ้าเราเดินทางในภาคอีสาน มองเห็นกลุ่มไม้ยางขึ้นหนาแน่นท่ามกลางทุ่งนา สันนิฐานได้ว่าพื้นที่แห่งนั้นคือ ดอนปู่ตา

ไม้ในป่าช้า ป่าช้าหรืออีสานโบราณเรียกว่า ป่าแฮ่ว เป็นพื้นที่ป่าที่ใช้หรือฝังคนตาย ไม้ในป่าช้า เป็นไม้คะลำ ไม่เป็นมงคลที่จะนำไม้ในป่าช้ามาทำบ้านเรือน

ไม้แยงเงาตัวเอง คำว่า แยง หมายถึง ส่องกระจก ไม้แยงเงาตัวเอง คือ ไม้ที่ขึ้นอยู่ริมลำน้ำ ตั้งแต่ลำห้วย ลำธาร จนถึงแม่น้ำ ไม้ที่อยู่ริมลำน้ำ จะมีเงาไม้ตกทอดลงไปในน้ำ ไม้บริเวณพื้นที่แห่งนี้เป็นคะลำห้ามตัดมาทำบ้านเรือน

สำหรับเหตุผลทางวิทยาศาสตร์ ที่อธิบายถึงภูมิปัญญาในการอนุรักษ์ของคนโบราณได้อย่างชัดเจนไม้ริมน้ำจะช่วยป้องกันการพังทลายของที่ดิน บริเวณริมลำห้วย ลำธารร่มเงาของไม้ริมน้ำ จะช่วยให้อุณหภูมิของน้ำเย็น เหมาะแก่การอยู่อาศัยและเป็นแหล่งขยายพันธุ์ของปลา สัตว์น้ำชนิดต่าง ๆ�

ไม้ตายฝ่าย หรือไม้ตายฟาก �หมายถึงไม้ที่ลำต้นครึ่งหนึ่งตายอีกครึ่งหนึ่งมีชีวิต ไม้ลักษณะเช่นนี้ถือว่าเป็นไม้คะลำไม่เหมาะที่จะนำมาทำเสาเรือน

เหตุผลทางวิทยาศาสตร์ก็คือ เนื้อไม้ในส่วนที่ตายจะผุไม่แข็งแรงเท่าเนื้อไม้ในส่วนที่มีชีวิตอยู่ ถ้านำไปใช้ทำเสาเรือน จะได้เสาเรือนที่ไม่แข็งแรง หรือถ้านำไปแปรรูปจะมีเนื้อไม้เก่าและใหม่ในแผ่นเดียวกัน ไม่แข็งแรงเมื่อจะนำไปใช้ประโยชน์

ไม้บนโพน โพนหมายถึง จอมปลวกที่มีลักษณะพื้นที่สูงกว่าบริเวณอื่นในพื้นที่เดียวกัน ในพื้นที่ป่าของภาคอีสาน โดยเฉพาะป่าเต็งรัง จะมีโพนจอมปลวกขึ้นอยู่ทั่วไป และบนจอมปลวกมักจะมีต้นไม้ขึ้นอยู่ หากเดินทางผ่านพื้นนาในภาคอีสาน บริเวณต้นไม้ที่เหลืออยู่ในนาส่วนใหญ่จะขึ้นอยู่บนโพน ไม้ที่ขึ้นอยู่บนโพนจะเป็นไม้คะลำ ไม่ตัดมาใช้ประโยชน์

เหตุผลทางวิทยาศาสตร์ บริเวณโพนจะมีดินที่อุดมสมบูรณ์ ในช่วงฤดูฝนจะเกิดเห็ดปลวก จึงต้องรักษาต้นไม้บนโพนไว้ �เพื่อรักษาเห็ดปลวก เนื่องจากเห็ดปลวกจะเกิดเฉพาะบริเวณที่มีปลวกอาศัย การรักษาต้นไม้บนโพนไว้เท่ากับรักษาแหล่งอาหารของชาวบ้านนั่นเองนอกจากนี้ในนาข้าว ชาวบ้านจะเหลือไม้บนโพนไว้เพื่อปลูกผักสวนครัวและเป็นร่มเงาในฤดูการทำนา

ไม้กาลกินี �หมายถึง ไม้ที่มีขนาดของโคนต้นเล็กกว่าส่วนปลาย คนโบราณถือว่าเป็นไม้ไม่ดีหรือเป็นไม้มาร เป็นชื่อเรียกที่ไม่เป็นมงคล ห้ามนำมาทำเสาบ้าน

เหตุผลทางวิทยาศาสตร์ เนื่องจากเมื่อแปรรูปเป็นเสาแล้วบริเวณโคนจะมีขนาดเล็กกว่าตอนปลาย จึงได้เสาที่ไม่แข็งแรงรับน้ำหนักได้ไม่ดี

ไม้ใจขาด �หมายถึง �ไม้ที่มีลักษณะลำต้นคด เมื่อจะต้องเลื่อยเปิดปีกออกทั้งลำต้นเป็นเสา แนวเลื่อยจะตัดผ่านแกนกลางของไม้ จนปรากฏลายไม้คล้ายกับเป็นตาขนาดใหญ่ บริเวณด้านข้างของต้นเสาคล้ายกับลายไม้ที่เลื่อยออกจากไม้ทั้งต้นเป็นไม้แผ่นกระดาน ไม้ลักษณะเช่นนี้ เป็นไม้คะลำ เมื่อนำมาทำเสาเรือน

สำหรับเหตุผลทางวิทยาศาสตร์ คือไม้ที่คดบริเวณโคนหรือกลางลำต้น เลื่อยเปิดปีกเพื่อให้ได้เสายาวตามที่ต้องการได้ยาก จึงไม่เหมาะที่จะเลื่อยทำเสาเรือนหรือเสาบ้าน

ไม้คองทอย หมายถึง ต้นไม้ที่มีการตอกทอยขึ้นไปเอารังผึ้ง ไม้ประเภทนี้เป็นไม้คะลำไม่นำมาใช้ทำเสาเรือน หรือแปรรูปเป็นแผ่นกระดาน

เหตุผลทางวิทยาศาสตร์ เนื่องจากเนื้อไม้ประเภทนี้จะมีการตอกทอยปีนขึ้นไปเอารวงผึ้งเป็นประจำทุกปี ทำให้เนื้อไม้มีตำหนิไม่เหมาะนำไปใช้ประโยชน์ สำหรับเหตุผลประการสำคัญคือ หากเก็บรักษาไม้คองทอย หรือไม้ยวนผึ้งเอาไว้ จะมีผึ้งมาทำรังเป็นประจำทุกปี ประโยชน์ที่ได้จากน้ำผึ้งมีมากกว่าตัดไม้มาเพื่อใช้เนื้อไม้แต่อย่างเดียว

Last updated: 2012-10-13 08:32:47