น้ำมันกฤษณา

 

น้ำมันกฤษณา (Agar-oil)

          "ของเหลว" ที่สกัดได้จากเนื้อไม้กฤษณา หรือเป็นที่รู้จักและนิยมเรียกกันว่า “น้ำมันกฤษณา” นับเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีคุณค่าและมีราคาที่ค่อนข้างสูง ราคาขายกันในท้องตลาดจะอยู่ประมาณ 2,400 – 4,800 บาทต่อโตร่า (Tora) (Barden et al., 2000) โดยมีหน่วยตวงวัดที่ใช้เฉพาะกับน้ำมันกฤษณา คือ “โตร่า (Tora)” ซึ่งมีค่าเท่ากับ 12 – 12.5 กรัม

แหล่งที่มาของชิ้นไม้กฤษณาเพื่อนำมากลั่นน้ำมันกฤษณา

          ชิ้นไม้กฤษณาที่มีสารกฤษณาสะสมอยู่ในปริมาณน้อย หรือเนื้อไม้กฤษณาที่มีน้ำมันสะสมเกรดต่ำ จะใช้เป็นวัตถุดิบในการนำมากลั่นน้ำมัน ส่วนใหญ่จะเป็นเนื้อไม้ที่เกิดสารกฤษณาเกรด 3 หรือ เกรด 4 ซึ่งจะมีราคาขายกันตามท้องตลาดประมาณกิโลกรัมละ 80-400 บาท ขึ้นอยู่กับปริมาณการสะสมของสารกฤษณาในเนื้อไม้และการตกลงกันระหว่างผู้ซื้อกับผู้ขาย จากการศึกษาของเสรี (2546) โดยทำการสำรวจจากผู้ประกอบการกลั่นน้ำมันกฤษณาในจังหวัดตราดจำนวนทั้งสิ้น 18 โรงงาน ถึงแหล่งที่มาของวัตถุดิบชิ้นไม้กฤษณาที่นำเข้ามาสกัดเป็นน้ำมันกฤษณาในโรงงาน จำแนกได้มาจาก 3 แหล่ง ได้แก่ 1) ชาวบ้าน 2) ผู้นำเข้า และ 3) ผู้ประกอบการนำเข้ามาเอง ซึ่งวัตถุดิบส่วนใหญ่ที่นำเข้ามาในโรงงาน คือ ผู้ประกอบการเป็นผู้นำเข้ามาเอง คิดเป็นร้อยละ 57 ของปริมาณวัตถุดิบทั้งหมด โดยนำเข้าจากประเทศเพื่อนบ้าน ได้แก่ กัมพูชา เวียดนาม และพม่า เป็นต้น

                           ชิ้นไม้กฤษณาที่เกิดสารกฤษณา               ชิ้นไม้สับที่เกิดสารกฤษณาเพื่อนำไปเข้าสู่กระบวนการกลั่นต่อไป

 

กระบวนการสกัดน้ำมันกฤษณา

          การสกัดน้ำมันกฤษณาจะใช้วิธีการเหมือนกับน้ำมันหอมระเหยโดยทั่วไป ได้แก่ การต้มกลั่นแบบใช้น้ำ (water distillation) แต่น้ำมันกฤษณาจัดเป็นสารจำพวกเรซิน (resin) ที่สร้างขึ้นในเนื้อไม้กฤษณา ซึ่งจะมีลักษณะข้นเหนียว การสกัดที่กระทำกันอยู่ในปัจจุบันนี้ให้ผลผลิตน้ำมันที่มีปริมาณค่อนข้างต่ำเมื่อเทียบกับการกลั่นน้ำมันหอมระเหยโดยทั่วไป จากกรณีศึกษาการสกัดน้ำมันกฤษณาของบริษัทหนึ่งโดยอิสระ (2545) พบว่า กระบวนการกลั่นน้ำมันกฤษณาโดยวิธีการต้มกลั่นนั้นมีประสิทธิภาพของกระบวนการกลั่นต่ำมาก คิดเป็นค่าเฉลี่ยเพียงร้อยละ 0.124 ซึ่งทั้งนี้การคำนวณหาประสิทธิภาพดังกล่าว เป็นค่าอัตราส่วนร้อยละของปริมาณน้ำมันกฤษณาที่กลั่นออกมาได้ต่อปริมาณน้ำหนักวัตถุดิบที่ใส่เข้าไปในตอนแรก

กระบวนการสกัดน้ำมันกฤษณา          

          สำหรับเทคโนโลยีกระบวนการกลั่นน้ำมันกฤษณาโดยวิธีการต้มกลั่นด้วยน้ำในปัจจุบัน มีขั้นตอนที่ปฏิบัติกันโดยทั่วไป สามารถสรุปได้ดังนี้

1.  การสับแยกชิ้นไม้กฤษณาที่เกิดสารกฤษณา

          การรับซื้อไม้กฤษณาที่เกิดสารกฤษณาสะสมอยู่ในเนื้อไม้ ซึ่งเป็นชิ้นส่วนที่สามารถจะนำมากลั่นให้น้ำมันกฤษณาได้นั้น ผู้รับซื้ออาจจะซื้อมาเป็นท่อนไม้ แล้วนำมาสับคัดแยกเฉพาะส่วนที่เกิดสารกฤษณาเอง หรืออาจจะรับซื้อชิ้นไม้สับ ที่ได้ทำการคัดแยกเนื้อไม้สีขาวที่ไม่เกิดสารกฤษณาออกไปแล้วโดยผู้ขาย ซึ่งราคาชิ้นไม้กฤษณาดังกล่าวจะขึ้นอยู่กับปริมาณการสะสมสารกฤษณาในเนื้อไม้ว่ามีมากน้อยเพียงไร และคุณภาพของเนื้อไม้ที่เกิดสารกฤษณาดังกล่าว ชิ้นไม้กฤษณาหลังจากสับคัดแยกส่วนที่ไม่เกิดสารกฤษณาแล้ว จะมีลักษณะเป็นชิ้นเล็ก ๆ บาง ๆ ขนาดกว้างประมาณ 2- 3 ซม. และยาว ประมาณ 4-5 ซม. เพื่อง่ายต่อการทำให้แห้ง และนำไปเข้าเครื่องบดต่อไป

2.  การตากแดด

          นำชิ้นไม้กฤษณาที่สับได้ มาผึ่ง หรือตากแดดประมาณ 2-3 วัน เพื่อให้ความชื้นในเนื้อไม้ลดลง และง่ายต่อการบดโดยใช้เครื่องจักรบด

       การแยกเอาเนื้อไม้เฉพาะส่วนที่เกิดสารกฤษณา      การผึ่งชิ้นไม้สับที่เกิดสารกฤษณาเพื่อลดความชื้นก่อนนำไปบด

3.  การบด

          นำชิ้นไม้ที่ตากแดดจนได้ความชื้นภายในเนื้อไม้ที่ต้องการแล้ว มาบดโดยใช้เครื่องบดย่อยไม้ให้ได้ผงไม้ขนาดเล็กเพิ่มผิวสัมผัสของกับเนื้อไม้ให้มากที่สุด

   เครื่องบดเนื้อไม้กฤษณาขนาดเล็ก                       ขนาดของผงไม้กฤษณาหลังจากนำไปบด

4.  การหมัก

          ผงไม้กฤษณาที่บดแล้วจะนำมาแช่น้ำเปล่าให้ท่วม ทิ้งไว้ประมาณ 2-10 วัน ซึ่งขึ้นอยู่กับกรรมวิธีของผู้ประกอบการแต่ละราย โดยผู้ประกอบการบางรายเชื่อว่า การหมักผงไม้กฤษณาก่อนการกลั่นจะทำให้กลิ่นของน้ำมันที่สกัดได้แตกต่างกันตามเวลาที่ใช้ในการหมัก

 
                                                                                                                                             ที่มา : Osoguchi (2002)

ขั้นตอนการหมักผงไม้กฤษณาที่บดแล้วในน้ำเปล่าทิ้งไว้ 2-10 วัน

5.  การต้มกลั่น

          หลังจากหมักผงไม้จนได้ตามเวลาที่ต้องการแล้ว จะนำมาต้มในหม้อต้มตามขนาดและปริมาณที่ต้องการ โดยทั่วไปจะใช้เนื้อไม้แห้งประมาณ 15-20 กิโลกรัมต่อ 1 หม้อต้มกลั่น สำหรับชุดต้มกลั่นน้ำมันกฤษณาจะมีความหลากหลายกันไป แต่หลักการทั่วไปคือเมื่อต้มเนื้อไม้กับน้ำเปล่าจนหม้อต้มได้รับความร้อนจนถึงจุดเดือดของน้ำและน้ำมันกฤษณาแล้ว น้ำและน้ำมันก็จะเปลี่ยนสถานะกลายเป็นไอ เมื่อไอของน้ำและน้ำมันผ่านมาทางท่อเย็น ไอน้ำก็จะเกิดการควบแน่นกลายเป็นของเหลวแยกชั้นระหว่าง น้ำกับน้ำมันกฤษณา โดยน้ำมันจะลอยตัวอยู่เหนือน้ำ

หม้อทองเหลือง และหม้อสแตนเลสที่นิยมนำมาต้มกลั่นน้ำมันกฤษณา               การต้มกลั่นน้ำมันกฤษณา

6.  การแยกน้ำมันกับน้ำ

          หลังจากทำการกลั่นเป็นระยะเวลาประมาณ 2-10 วัน (ขึ้นอยู่กับประสิทธิภาพการกลั่นของแต่ละโรงงาน) ซึ่งส่วนใหญ่จะดูจากไม่มีน้ำมันแยกออกมาระหว่างทำการกลั่นอีกแล้ว ก็จะหยุดกลั่น และทำการแยกน้ำมันออกจากน้ำ

    น้ำมันกฤษณาที่สกัดได้จะลอยแยกชั้นอยู่เหนือน้ำ      คุณภาพของน้ำมันกฤษณาเรียงลำดับจากสูงไปหาต่ำ (ซ้ายไปขวา)

 

โรงงานประกอบการสกัดน้ำมันกฤษณา

          จากรายงานของกรมโรงงานอุตสาหกรรมในปี พ.ศ. 2549 พบว่า มีโรงงานที่ขอจัดตั้งเพื่อสกัดน้ำมันจากไม้กฤษณาทั้งสิ้น 49 โรงงาน (ตารางที่ 1) กระจายอยู่ทั่วทุกภาคของประเทศไทย โดยเฉพาะในภาคตะวันออก ได้แก่ ตราด นครนายก ปราจีนบุรี จันทบุรี และ ฉะเชิงเทรา ซึ่งจังหวัดตราดมีโรงงานประกอบการกลั่นน้ำมันกฤษณามากที่สุด เท่ากับ 24 โรงงาน (คิดเป็นเกือบร้อยละ 50 ของโรงงานประกอบการทั่วประเทศ) แต่โรงงานส่วนใหญ่มีขนาดเล็กใช้กำลังเครื่องจักรอยู่ระหว่าง 10-30 แรงม้าจำนวนถึง 14 โรงงาน รองลงมา ได้แก่ จังหวัดนครนายก มีโรงงานทั้งสิ้น 9 โรงงาน และจังหวัดปราจีนบุรี มีโรงงานทั้งหมด 8 โรงงาน และยังมีกระจายของโรงงานกลั่นน้ำมันกฤษณาอยู่ในภาคเหนือ ได้แก่ จังหวัดเชียงใหม่ 2 โรงงาน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 1 โรงงาน ได้แก่ จังหวัดหนองคาย และภาคใต้ 1 โรงงาน ได้แก่ จังหวัดกระบี่

โรงงานกลั่นน้ำมันจากไม้กฤษณาโรงงานหนึ่ง ในจังหวัดตราด

ตารางที่ 1 การกระจายของจำนวนโรงงานกลั่นน้ำมันจากชิ้นไม้กฤษณาทั่วประเทศไทย

จังหวัด	กำลังเครื่องจักรของโรงงาน (แรงม้า)				รวม (โรงงาน)	ร้อยละ
	10 - 30	31 - 60	61-90	> 90
ตราด นครนายก ปราจีนบุรี เชียงใหม่ จันทบุรี หนองคาย ฉะเชิงเทรา เพชรบูรณ์ ลำปาง กระบี่ 14	14 4 - 1 1 - - - - 1	6 4 1 - - - - - - -	3 1 - - - - 1 - - -	1 - 7 1 - 1 - 1 1 -	24 9 8 2 1 1 1 1 1 1	48.98 18.37 16.33 4.08 2.04 2.04 2.04 2.04 2.04 2.04
รวม	21	11	5	12	49	100.00

หมายเหตุ : - หมายถึง ไม่มีโรงงานประกอบการ

ที่มา : กรมโรงงานอุตสาหกรรม (2549)

เอกสารอ้างอิง

กรมโรงงานอุตสาหกรรม. 2549. ข้อมูลโรงงาน. แหล่งที่มา: http://www.sql.diw.go.th/results1.asp, 30 มกราคม 2549.

เสรี นันตา. 2546. การตลาดของน้ำมันหอมสกัดจากไม้กฤษณาในจังหวัดตราด, น. 8-1 – 8-25. ใน เรื่องทั่วไปด้านการจัดการป่าไม้. ภาควิชาการจัดการป่าไม้ คณะวนศาสตร์, กรุงเทพฯ.

อิสระ สถาพร. 2545. ประสิทธิภาพและมูลค่าเพิ่มของการกลั่นน้ำมันหอมระเหยจากไม้หอมกฤษณา กรณีศึกษา บริษัทอะกราไทย จำกัด. การศึกษาค้นคว้าด้วยตนเอง, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.

Barden, A., N.A. Anak, T. Mulliken and M. Song. 2000. Heart of the Matter: Agarwood Use and Trade and CITES Implementation for Aquilaria malaccensis. Available Source: http://www. traffic.org/news/agarwood.pdf, Aug 20, 2004.

Osoguchi, T. 2002. Domestication of Aquilaria crassna Tree in Hevea brasiliensisPlantation, Huai Raeng-Klong Peed Watershed, Trat Province, Eastern Thailand. M.S.Thesis, Kasetsart University.